Multiple sclerose medicijnen

Interferon is een lichaamseigen eiwit, dat in iets gewijzigde vorm in vier verschillende preparaten beschikbaar is (Avonex, Betaferon, Plegridy, Rebif). Alle vier de preparaten kunnen worden voorgeschreven aan mensen met relapsing-remitting MS. Alleen Avonex, Betaferon en Rebif kunnen worden voorgeschreven bij mensen die voor de eerste keer symptomen hebben gehad die wijzen op een hoog risico op het ontwikkelen van MS (CIS). Interferon beïnvloedt de werking van het afweersysteem en het ontstaan van ontstekingen in de hersenen. Je ziet minder nieuwe afwijkingen op de MRI hersenen. De onderlinge verschillen in werkzaamheid zijn gering. Gemiddeld genomen neemt het aantal schubs met 30% af. Ook mét interferon krijgen veel patiënten nog schubs. Alle vier de preparaten worden per injectie toegediend. Hoe vaak de injecties moeten worden gegeven en op welke wijze (onderhuids of in een spier) verschilt per middel. Veel patiënten krijgen een geïrriteerde huid rond de injectieplaats. Na de injectie hebben veel patiënten enige tijd last van een 'griepachtig beeld' met hoofdpijn, rillerigheid (soms koorts), minder energie en spierpijn. In het algemeen treden deze bijwerkingen na enkele weken tot maanden steeds minder vaak op. Bij sommige patiënten maakt het lichaam antistoffen tegen interferon-bèta aan, waardoor deze minder goed werkt. Dit gebeurt meestal pas nadat interferon-bèta meer dan een jaar gebruikt wordt. Een bloedonderzoek kan uitwijzen of iemand deze antistoffen heeft.

Glatirameeracetaat is verkrijgbaar onder de naam Copaxone. Copaxone kan worden voorgeschreven aan mensen met relapsing-remitting MS en bij mensen die voor de eerste keer symptomen hebben gehad die wijzen op een hoog risico op het ontwikkelen van MS (CIS). Het is een mengsel van kleine eiwitten, dat vermoedelijk de werking van het afweersysteem beïnvloedt en daarmee de kans op ontstekingen in de hersenen vermindert. Gemiddeld genomen neemt het aantal schubs met 30% af, en komen er minder nieuwe afwijkingen op de MRI hersenen. Het wordt per onderhuidse injectie toegediend, dagelijks 20 mg, of driemaal per week 40 mg. Rond de injectieplaats kan irritatie van de huid ontstaan. De 'griepachtige verschijnselen', zoals die bij interferon-bèta worden gezien, treden niet op. Wel ervaart een deel van de gebruikers na de injectie soms verschijnselen die lijken op een opvlieger. Ook worden huidafwijkingen op de injectieplaats gezien, zoals roodheid, zwelling en soms verlies van onderhuids vetweefsel. Voor zover bekend is de kans klein dat het lichaam antistoffen aanmaakt, die de werking verminderen.

Sinds 2014 kan teriflunomide (Aubagio) worden voorgeschreven aan mensen met relapsing-remitting MS. Teriflunomide is afgeleid van een medicijn dat gebruikt wordt bij de behandeling van reuma. Teriflunomide vermindert het uitgroeien van een bepaald type witte bloedcellen die een rol spelen bij het ontstekingsproces bij MS. Hierdoor zijn er minder schubs en komen er minder nieuwe afwijkingen op de MRI scan van de hersenen. De effectiviteit is vergelijkbaar met de al jaren gebruikte medicijnen interferon-bèta en glatirameeracetaat. De voornaamste bijwerking die u zelf kunt merken is dat in de eerste maanden het haar tijdelijk dunner wordt. Een niet vaak voorkomende bijwerking is dat in het bloed de witte bloedcellen dalen en de leverenzymen stijgen. Daarom wordt het eerste half jaar regelmatig uw bloed gecontroleerd.

Sinds 2014 kan dimethylfumaraat (Tecfidera) worden voorgeschreven aan mensen met relapsing-remitting MS. De manier waarop dimethylfumaraat werkt is onbekend. Er zijn wel aanwijzingen dat het de werking van het afweersysteem verandert, waardoor er minder schubs ontstaan. De effectiviteit is vergelijkbaar met die van interferon-bèta en glatirameeracetaat. Er komen minder nieuwe afwijkingen op de MRI hersenen en minder schubs. Medicijnen met de werkzame stof dimethylfumaraat worden al jaren gebruikt bij de behandeling van de huidziekte psoriasis. Daardoor zijn we goed op de hoogte van de veiligheid op de lange termijn. De meest voorkomende bijwerkingen zijn blozen ("flushing"). Vaak gaat dit gepaard met een warm gevoel of jeuk en maag-darmklachten (diarree, misselijkheid, maagpijn). Deze bijwerkingen komen vooral de eerste maanden van de behandeling voor. Minder vaak komen daling van witte bloedcellen en toename van leverenzymen in het bloed voor. Bij een te laag gehalte aan witte bloedcellen (met name lymfocyten) bent u vatbaarder voor (vooral) virale infecties. Soms is het dan beter de behandeling te stoppen. Sinds 2014 zijn er bij vijf mensen met MS bij langdurig Tecfidera gebruik progressieve multifocale leukoencefalopathie (PML) vastgesteld. PML is een zeldzame, ernstige infectie van de hersenen met het JC virus die kan leiden tot ernstige invaliditeit of overlijden. Het risico op PML bij Tecfidera is zeer klein en komt voornamelijk voor bij mensen met een laag lymfocytengehalte in het bloed. Uw bloedwaardes worden hierop regelmatig gecontroleerd.

Sinds 2022 kan Diroximelfumaraat worden voorgeschreven aan mensen met relapsing remitting multiple sclerose. Diroximelfumaraat is een capsule die tweemaal per dag moet worden ingenomen.
Diroximelfumaraat heeft dezelfde actieve metaboliet als dimethylfumaraat, dat ook bij RRMS  wordt toegepast. Het exacte werkingsmechanisme van diroximelfumaraat bij MS is nog niet geheel bekend. Er zijn  aanwijzingen dat het de werking van het afweersysteem verandert, waardoor er minder schubs ontstaan. Bij mensen met MS die dit middel gebruiken worden minder nieuwe afwijkingen op de MRI-scan van de hersenen gezien en ze hebben minder MS aanvallen. De meest voorkomende bijwerking  van diroximelfumaraat  is blozen ("flushing"). Vaak gaat dit gepaard met een warm gevoel of jeuk. Ook kunnen maag-darmklachten (diarree, misselijkheid, maagpijn) optreden. Deze bijwerkingen komen vooral in de eerste maanden van de behandeling voor. Minder vaak wordt een daling van het aantal witte bloedcellen en een toename van leverenzymen in het bloed gezien of eiwitten in de urine. Bij een te laag gehalte aan witte bloedcellen (met name lymfocyten) is men vatbaarder voor (vooral) virale infecties. Soms wordt dan in samenspraak  de behandeling gestopt. De bloedwaardes, waaronder de lymfocyten  en leverfuncties worden  regelmatig gecontroleerd.

Sinds 2021 kan Ozanimod worden voorgeschreven aan mensen met relapsing-remitting MS (RRMS). Ozanimod zorgt ervoor dat een deel van de witte bloedcellen (Lymfocyten) zich niet meer vrij door het lichaam heen bewegen maar zich met name in de lymfeklieren bevinden. Het middel heeft als doel het aantal aanvallen (exacerbaties, schubs, relapses) van het afweersysteem op de hersenen en het ruggenmerg te verminderen.
Ozanimod is een capsule die 1x per dag via de mond wordt ingenomen. In de eerste week wordt de dosis langzaam opgevoerd. Voor start van ozanimod wordt uw bloed nagekeken en een hartfilmpje (ECG) gemaakt. Op indicatie wordt een afspraak bij de huidarts (Dermatoloog) geregeld en bij vrouwen een uitstrijkje via de huisarts. De meest voorkomende bijwerkingen van ozanimod zijn verlaagde hartslag, verkoudheid, een verhoogde of juist verlaagde bloeddruk, verhoogde leverwaardes en een daling van een deel van de witte bloedcellen (Lymfocyten). Tijdens het gebruik van ozanimod vindt er regelmatig controle van uw bloed plaats.

Vergoeding
De zorgverzekeraar vergoedt Zeposia niet volledig. De farmaceut komt u tegemoet om de kosten van de bijbetaling te vergoeden en heeft TBR gevraagd om dit uit te voeren. De eigen bijdrage die aantoonbaar voor Zeposia® (0,23mg+0,46mg en 0,92mg) door de zorgverzekeraar aan de patiënt in rekening wordt gebracht, wordt volledig vergoed met een maximum van € 250,- per patiënt per jaar. Deze mag u declareren bij TBR Nederland.

Sinds 2022 kan ponesimod worden voorgeschreven. Ponesimod is bedoeld als eerstelijnsbehandeling voor volwassen patiënten met relapsing multiple sclerose (RRMS). Zowel RRMS als SPMS-patiënten met actieve ziekte vallen hieronder. Ponesimod zorgt ervoor dat een deel van de witte bloedcellen (Lymfocyten) zich niet meer vrij door het lichaam heen bewegen maar zich met name in de lymfeklieren bevinden. Het middel heeft als doel het aantal aanvallen (exacerbaties, schubs, relapses) van het afweersysteem op de hersenen en het ruggenmerg te verminderen.
Het is een eenmaal daagse tablet die met en zonder voedsel ingenomen kan worden en veelal  in de thuissituatie gestart kan worden. In de eerste 14 dagen wordt de dosis langzaam opgevoerd. Voor start van ponesimod wordt uw bloed nagekeken en een hartfilmpje (ECG) gemaakt. Op indicatie wordt een afspraak bij de huidarts (Dermatoloog) en oogarts geregeld. De meest voorkomende bijwerkingen van ponesimod zijn verlaagde hartslag, verkoudheid, een verhoogde of juist verlaagde bloeddruk, verhoogde leverwaardes en een daling van een deel van de witte bloedcellen (Lymfocyten). Tijdens het gebruik van ponesimod vindt er regelmatig controle van uw bloed en uw bloeddruk plaats.

Sinds 2018 is cladribine is beschikbaar in Nederland. Het middel is beschikbaar voor mensen met actieve MS. Dat wil zeggen dat er frequent aanvallen (exacerbaties, schubs, relapses) zijn en/of dat er een toename is van het aantal plekjes op de MRI-scan en/of dat er plekjes op de MRI-scan zijn die oplichten na het geven van contrastmiddel. Cladribine beïnvloedt de werking van het immuunsysteem en daardoor het ontstaan van nieuwe ontstekingen in de hersenen en het ruggenmerg.
Cladribine wordt in tabletvorm voorgeschreven. De behandeling bestaat uit twee kuren in twee jaar. De eerste kuur in het eerste jaar bestaat uit twee behandelweken. In de eerste behandelweek neemt u gedurende vier of vijf dagen de medicatie in. Na een maand volgt een tweede behandelweek met hetzelfde schema. De tweede behandelkuur volgt na een jaar, en is hetzelfde als de eerste behandelkuur. Na de start van behandeling is een groot deel van de patiënten vier jaar aanvalsvrij. Mocht er toch nog ziekteactiviteit zijn, dan zullen wij overwegen op een ander medicijn over te stappen. Cladribine mag niet gegeven worden aan mensen die HIV positief zijn, TBC of hepatitis hebben, mensen die kanker hebben, een ernstige nierfunctiestoornis, vrouwen die zwanger zijn of vouwen die borstvoeding geven. De meest voorkomende bijwerkingen zijn verlaagd aantal witte bloedlichaampjes, herpes infecties en huiduitslag. Zeer zelden worden ernstigere bijwerkingen gezien, zoals ernstige infecties (bij TBC), of kanker. Er zal met regelmaat bloedcontrole plaats vinden tot een half jaar na de laatste gift.

Sinds 2012 kan de tablet fingolimod onder de naam Gilenya worden voorgeschreven voor relapsing-remitting MS. Het middel zorgt ervoor dat ontstekingscellen minder geneigd zijn de hersenen binnen te dringen. Gemiddeld neemt de kans op schubs af met ongeveer 50%, en komen er minder nieuwe afwijkingen op de MRI scan van de hersenen. Soms ontstaat een vertraging van de hartslag bij inname van de eerste tablet. Daarom vindt de eerste inname onder bewaking met een hartmonitor plaats. Bij volgende tabletten lijkt dit geen probleem meer te zijn. Na enkele maanden behandeling is onderzoek door een oogarts noodzakelijk, wegens in zeldzame gevallen voorkomend macula-oedeem (vochtophoping achter het netvlies). Dit kan reden zijn de behandeling te stoppen. Ook bij fingolimod lijkt er een kans te zijn op PML. Vooralsnog wordt behandeling met Gilenya alleen vergoed als iemand niet heeft gereageerd op een volledige en geschikte behandeling met ten minste één eerstelijnsmedicijn of bij snel ontwikkelende ernstige relapsing-remitting MS.

Ocrelizumab is sinds 2018 beschikbaar in Nederland. Het middel ocrelizumab is beschikbaar voor mensen met een actieve MS. Ocrelizumab is het eerste medicijn dat ook een - zij het bescheiden- effect kan hebben bij mensen met vroege primair progressieve MS (PPMS). Een voorwaarde is wel dat er tekenen zijn van actieve ziekte op de MRI-scan en er geen ernstige invaliditeit is. Ocrelizumab zorgt ervoor dat het immuunsysteem wordt aangepast door een bepaald type witte bloedlichaampjes (de zogenaamde B-cellen) uit het lichaam te verwijderen.  Hierdoor komen er minder ontstekingscellen bij de hersenen en het ruggenmerg. Ocrelizumab wordt gegeven via een infuus op de dagbehandeling van het CWZ. De eerste keer wordt de dosering over 2 giften verdeeld, met een interval van 2 weken, daarna halfjaarlijks. Gedurende enkele uren loopt het medicijn in en vindt er regelmatig controles plaats tot 1 uur na de gift. De meest voorkomende bijwerkingen zijn huiduitslag, jeuk, griepachtige verschijnselen (zoals hoofdpijn, koorts, vermoeidheid), herpesinfecties, en (bovenste luchtweg-) infecties. Voorafgaand aan elke gift zal er bloedcontrole plaatsvinden.

Natalizumab is in 2006 onder de naam Tysabri in Europa goedgekeurd voor de behandeling van relapsing-remitting MS. Het werkt waarschijnlijk door de hersenen af te sluiten voor ontstekingscellen uit de bloedbaan. Gemiddeld neemt de kans op schubs af met een kleine 70%, tevens komen er minder nieuwe afwijkingen op de MRI hersenen. Het wordt eens per vier weken per infuus toegediend. Vanwege de kans op een ernstige virusinfectie van de hersenen: progressieve multifocale leukoencefalopathie (PML) wordt het middel niet direct bij alle mensen met MS aangeraden. PML wordt veroorzaakt door het JC-virus. Dit, normaalgesproken onschuldige, virus is bij meer dan de helft van de gezonde bevolking in het lichaam aanwezig. Bij gebruikers van Tysabri kan dit virus wél ziekte veroorzaken. Daarom wordt vóór een behandeling met Tysabri gekeken of het JC-virus in het lichaam aanwezig is. Als dat niet het geval is, is de kans op PML bij behandeling met Tysabri extreem laag. Uw bloed zal regelmatig gecontroleerd worden (ongeveer 1x per 6 maanden), omdat het virus via de lucht wordt overgedragen. Als u drager bent van het JC-virus, kan de kans op PML oplopen van 3- 10 % bij een behandelduur van meer dan twee jaar. PML leidt bij gebruikers van Tysabri in de meerderheid van de gevallen tot (ernstige) neurologische uitvalsverschijnselen en in ongeveer 20% tot overlijden. De voor- en nadelen van deze behandeling bij dragers van het JC-virus moeten dan ook zeer nauwkeurig worden afgewogen. De neurologische controles tijdens de behandeling zijn dan ook intensief.

Ofatumumab is sinds 2022 beschikbaar in Nederland. Het middel ofatumumab is beschikbaar voor mensen met een actieve MS. Dat wil zeggen dat er frequent aanvallen (exacerbaties, schubs, relapses) zijn en/of dat er een toename is van het aantal plekjes op de MRI -scan en/of dat er plekjes op de MRI-scan zijn die oplichten na het geven van contrastmiddel. Ofatumumab zorgt ervoor dat het immuunsysteem wordt aangepast door een bepaald type witte bloedlichaampjes (de zogenaamde B-cellen) uit het lichaam te verwijderen.  Hierdoor komen er minder ontstekingscellen bij de hersenen en het ruggenmerg.  Ofatumumab kan door patiënten eens per maand zelf subcutaan (onderhuids) worden toegediend met behulp van een auto-injector. Dit betekent dat men dit thuis kan doen.  De meest voorkomende bijwerkingen zijn: infectie van de bovenste luchtwegen. Reacties op de injectieplaats, reacties in verband met de injectie, zoals koorts, hoofdpijn, spierpijn, koude rillingen en moeheid. Infecties van de urinewegen. Elke zes maanden zal er bloedcontrole plaats vinden.

Alemtuzumab is het werkzame bestanddeel van Lemtrada, dat gebruikt wordt voor de behandeling van actieve relapsing remitting MS. Alemtuzumab bindt zich aan een bepaald eiwit, dat zich op witte bloedcellen bevindt, waardoor deze bloedcellen worden vernietigd. Hierdoor wordt de ziekteactiviteit geremd. Alemtuzumab wordt in twee kuren via een infuus toegediend. Bij de eerste kuur krijgt de patiënt één infuus per dag op vijf achtereenvolgende dagen. Na een jaar volgt de tweede kuur en krijgt de patiënt één infuus per dag op drie achtereenvolgende dagen. Uit onderzoek blijkt dat patiënten die werden behandeld met alemtuzumab tot ongeveer 70% minder schubs en minder (nieuwe) afwijkingen op de MRI-hersenen krijgen. Bij het toedienen van het infuus hebben veel patiënten bijwerkingen, zoals hoofdpijn, misselijkheid, koorts, huiduitslag en vermoeidheid. Ook is er een verhoogd risico op infecties (vooral bovenste luchtweg- en urineweginfecties). Tijdens de kuren moeten de patiënten dan ook aanvullende medicatie krijgen om bijwerkingen te voorkomen of te verminderen. Bovendien is er, tot 4 jaar na het laatste infuus, een verhoogd risico op het ontwikkelen van ziektes die te maken hebben met ontregeling van het afweersysteem ('auto-immuunziekten'), waarbij het lichaam antistoffen maakt tegen lichaamseigen weefsel. Het meest komen antistoffen tegen de schildklier voor, waardoor deze te snel of te traag gaat werken en er medicijnen gegeven moeten worden. Zeldzaam zijn antistoffen tegen bloedplaatjes en nieren.

Sinds 2021 kan siponimod worden voorgeschreven aan patiënten met de secundair progressieve vorm van multipele sclerose (SPMS). Siponimod is bedoeld voor patiënten die naast de progressie ook aanvallen (exacerbaties, schubs, relapses) doormaken en/of nieuwe witte stofafwijkingen op de MRI-hersenen hebben. Siponimod zorgt ervoor dat een deel van de witte bloedcellen (Lymfocyten) zich niet meer vrij door het lichaam heen bewegen maar zich met name op bepaalde plekken (de lymfeklieren) bevinden. Dit zorgt ervoor dat het aantal aanvallen van het afweersysteem op de hersenen en het ruggenmerg wordt verminderd.
Siponimod is een tablet die 1x per dag via de mond wordt ingenomen. In de eerste week wordt de dosis langzaam opgevoerd. Voor de start van dit medicament wordt uw bloed nagekeken, een hartfilmpje (ECG) gemaakt, een afspraak bij de huidarts (dermatoloog) geregeld en eventueel bij vrouwen een uitstrijkje verricht via de huisarts. De meest voorkomende bijwerkingen van siponimod zijn hoofdpijn, een verhoogde bloeddruk, een verlaagde hartslag en verhoogde leverwaardes.
Regelmatig vindt er bloedcontrole plaats.
Vooralsnog wordt behandeling met siponimod alleen vergoed als iemand niet heeft gereageerd op een volledige en geschikte behandeling met ten minste één eerstelijnsmedicijn.

Ocrelizumab is sinds 2018 beschikbaar in Nederland. Het middel ocrelizumab is beschikbaar voor mensen met een actieve MS. Ocrelizumab is het eerste medicijn dat ook een - zij het bescheiden- effect kan hebben bij mensen met vroege primair progressieve MS (PPMS). Een voorwaarde is wel dat er tekenen zijn van actieve ziekte op de MRI-scan en er geen ernstige invaliditeit is. Ocrelizumab zorgt ervoor dat het immuunsysteem wordt aangepast door een bepaald type witte bloedlichaampjes (de zogenaamde B-cellen) uit het lichaam te verwijderen.  Hierdoor komen er minder ontstekingscellen bij de hersenen en het ruggenmerg. Ocrelizumab wordt gegeven via een infuus op de dagbehandeling van het CWZ. De eerste keer wordt de dosering over 2 giften verdeeld, met een interval van 2 weken, daarna halfjaarlijks. Gedurende enkele uren loopt het medicijn in en vindt er regelmatig controles plaats tot 1 uur na de gift. De meest voorkomende bijwerkingen zijn huiduitslag, jeuk, griepachtige verschijnselen (zoals hoofdpijn, koorts, vermoeidheid), herpesinfecties, en (bovenste luchtweg-) infecties. Voorafgaand aan elke gift zal er bloedcontrole plaatsvinden.

De behandeling bestaat uit een hoge dosering ontstekingsremmende stof (methylprednisolon) die gedurende drie dagen per infuus wordt toegediend. Het belangrijkste resultaat hiervan is dat de schub-verschijnselen sneller afnemen, het uiteindelijk herstel van de schub is niet anders dan bij onbehandelde patiënten. De bijwerkingen van een methylprednisolon kuur vallen in het algemeen mee en lijken niet op de bijwerkingen die optreden bij chronisch gebruik van prednisolon. Veel patiënten ervaren een wat opgejaagd gevoel en kunnen slecht slapen tijdens de behandeling. Ook ervaren velen een metaalachtige smaak in de mond. Soms treden hartkloppingen op.