CWZ-uroloog ontdekt nieuwe ‘markers’ voor de opsporing van prostaatkanker

‘Patiënten hoeven mogelijk in de toekomst geen pijnlijke biopten meer te ondergaan bij een verdenking van prostaatkanker.’ Dat stelt CWZ-uroloog Diederick Duijvesz, die een nieuwe ‘marker’ op het spoor kwam. Daarmee kunnen artsen in de toekomst nauwkeuriger prostaatkanker vaststellen, verwacht hij. Gisteren promoveerde hij aan de het Erasmus MC te Rotterdam op dit onderzoek ‘Extracellular vesicles as biomarkers for prostate cancer’.

Verhoogd PSA

Elk jaar krijgen bijna 13.000 mannen prostaatkanker. De arts kan de kanker vinden door PSA te meten in het bloed. Diederik: ‘Helaas is de PSA niet alleen verhoogd bij prostaatkanker, maar ook bij een goedaardige prostaatvergroting of een ontsteking (prostatitis). Dit betekent dat patiënten pijnlijke biopten en dure MRI-scans ondergaan, terwijl er misschien helemaal geen prostaatkanker is. Het gebruik van de PSA-test kan zelfs leiden tot overbehandeling.’ Daarom ging Diederick op zoek naar een nieuwe marker, waarmee artsen nauwkeuriger prostaatkanker kunnen diagnosticeren. Dit helpt om beter te bepalen wie er baat heeft bij een onderzoek of behandeling.’

Blaasjes

‘De zoektocht naar deze markers is helaas niet zo gemakkelijk als het lijkt. Het is als zoeken naar een naald in een hooiberg’, vertelt Diederick. In bloed en urine zitten namelijk veel verschillende stoffen, zoals eiwitten, RNA, cellen en DNA. Deze verschillende stoffen bemoeilijken de zoektocht naar weinig voorkomende markers. Diederick en zijn onderzoeksteam ontdekten dat er in bloed en urine ook ‘extracellular vesicles’ (EV’s) zitten. ‘Deze blaasjes worden door cellen uitgescheiden. Ze bevatten eiwitten en ribonucleïnezuur die overeenkomen met de cel waarvan ze afkomstig zijn. Het isoleren en in kaart brengen van deze EV’s kan ons dus waardevolle informatie opleveren.’

Eiwit XPO1

Het onderzoek was in eerste instantie gericht op de inhoud van de blaasjes. De onderzoekers vonden drie eiwitten die verhoogd waren bij prostaatkanker: FASN, XPO1 en PDCD6IP. Daarna moesten ze nog bepalen hoe ze de nieuwe markers klinisch konden toepassen. Diederick: ‘We hebben ze getest op grote groepen patiëntenmateriaal. Dit deden we met massa-spectometrie, een techniek om moleculen te kunnen identificeren. Zo konden we bevestigen dat vooral het eiwit XPO1 significant hoger is bij prostaatkanker.’ Daarna zette het team nóg een onderzoekstechniek in: tissue-microarray. Zo konden ze aantonen dat het eiwit XPO1 in het cytoplasma van de prostaatkankercel past bij een agressievere vorm van prostaatkanker. ‘De hogere aanwezigheid van dit eiwit zou sterfte aan deze ziekte kunnen voorspellen’, aldus Diederick.

Nóg een marker

Het meten en analyseren van EV’s kost helaas veel tijd en geld, waardoor gebruik in de dagelijkse kliniek niet handig is. Daarom ontwikkelde het onderzoeksteam een test (assay) waarmee de onderzoekers snel en betrouwbaar een paar druppels urine konden analyseren. Diederick: ‘Met een zogenaamde TR-FIA konden we EV’s in één sessie gemakkelijk isoleren en analyseren. In deze studie vonden we nóg iets. We ontdekten dat ook het eiwit CD63 (gecorrigeerd voor PSA in de urine) in EV’s een mogelijke marker zou kunnen zijn voor prostaatkanker.’

Werk aan de winkel

In zijn proefschrift laat Diederick zien dat EV’s een interessante bron zijn voor nieuwe markers bij prostaatkanker. ‘De ontdekking van XPO1 en CD63 is veelbelovend. Kijkend naar de toekomst verwacht ik dat er nog wel werk aan de winkel is. In de huidige vorm kunnen we de EV’s en de assay niet toepassen in de dagelijkse praktijk. Meer onderzoek en gevoeliger technieken zijn nodig. Uiteindelijk moet dat leiden tot een test die snel en betrouwbaar informatie geeft aan de behandelend artsen. Ik ben er trots op dat we deze nieuwe markers voor prostaatkanker hebben ontdekt. Ze kunnen in de toekomst een belangrijke rol kunnen spelen in de diagnostiek.’