CWZ onderzoekt methode om uitzaaiingen bij prostaatkanker sneller op te sporen

CWZ heeft de afgelopen jaren onderzoek gedaan naar een nieuw in gebruik genomen “radiofarmacon”, Fluor-18-PSMA-1007. Intussen wordt dit al een langere tijd op grote schaal gebruikt en biedt het de mogelijkheid om uitzaaiingen bij prostaatkanker in een eerder stadium op te sporen met een PET/CT-scan. Medisch specialist nucleaire geneeskunde Rick Hermsen en collega’s onderzochten of het radiofarmacon ook daadwerkelijk betrouwbaar prostaatkanker kan opsporen.  

Opsporen lymfeklieruitzaaiingen

Het hoofdonderzoek van het drieluik is gericht op de waarde van de PET-scan bij het opsporen van lymfeklieruitzaaiingen. Rick: ‘We hebben aangetoond dat je kleinere lymfeklieruitzaaiingen kunt opsporen, die op de MRI- of op de CT-scan normaal lijken. Bij een MRI of CT kijk je met name naar het formaat van de lymfeklieren. Als de lymfeklieren een normale grootte en vorm laten zien, ga je ervan uit dat ze geen uitzaaiingen bevatten, maar dit is niet altijd zo. Met behulp van het radiofarmacon (Fluor-18-PSMA-1007) en een PET-scan kunnen we lymfeklieruitzaaiingen in een veel eerder stadium opsporen.’

Hoe werkt dit proces?

‘Hierbij kijk je dus niet naar de grootte, maar naar de biologische aspecten van de klier. PSMA (Prostaat Specifiek Membraan Antigeen) is een specifiek eiwit in de wand van prostaatkankercellen. Door het radiofarmacon via de bloedbaan toe te dienen, zal dit radioactieve stofje zich hechten aan de PSMA op de celwand van de kanker. Dit gebeurt zo effectief, dat je dit goed kan afbeelden met een PET-scanner, met als voordeel dat ziekte uitbreiding in een vroeg stadium opgespoord kan worden. Hierdoor is het beter mogelijk de juiste behandeling te kiezen. Een ander voordeel is dat we de chirurg tijdens de operatie veel nauwkeuriger en gerichter kunnen sturen naar de aangetaste klieren, waardoor de behandelresultaten beter zouden kunnen uitpakken.’

Agressiviteit tumor

Naast het eerder opsporen van lymfeklieruitzaaiingen, is in dit onderzoek ook gekeken of je met dit middel kunt aantonen hoe agressief een tumor is. Door toediening van het radiofarmacon kleurt de tumor in de prostaat op de PET-scan. We zagen dat naarmate de tumor in de prostaat feller aankleurde op de PET-scan, dit ook vaker agressievere tumoren zijn onder de microscoop. Dit gegeven kan je in bepaalde gevallen helpen de punctie nog beter te sturen, gericht op het meest agressieve deel van de tumor (naast de al beschikbare informatie van de MRI, nu het belangrijkste middel als ondersteuning voor de punctie). Rick: ‘Bij een punctie kan het zijn dat je net niet in het slechtste deel van de tumor prikt. Dan denk je dat de agressiviteit van de tumor meevalt, maar kan dan in de praktijk anders zijn. Dit is potentieel belangrijke informatie voor de behandelend arts om tot het juiste behandelplan te komen.‘

Vervolgens is er gekeken of de mate van activiteit overeenkomt met de kleuring van de cellen op PSMA onder de microscoop. Een techniek waarbij je de cellen kleurt met een middeltje, zodat je dat onder de microscoop kan beoordelen, op de afdeling pathologie. Zo kun je kijken hoeveel procent van de kankercellen PSMA toont en hoe sterk de aankleuring is (zie figuur onder). Rick: ‘Wat we op de scans zagen correspondeerde met het beeld onder de microscoop. Dit was nog niet eerder op deze manier en in op zo’n grote groep bevestigd.’

PET-scan nauwkeuriger

In deel één van het onderzoek lag de nadruk op klieruitzaaiingen, in het tweede deel op het vergelijken op celniveau. In het derde deel van het onderzoek hebben we de gevoeligheid van de PET- en MRI-scan vergeleken bij het vinden van de tumoren. Dit werd gecontroleerd met hoeveel tumoren er onder de microscoop werden gezien: de patholoog is tenslotte altijd de gouden standaard. De uitkomst is dat op de PET-scan meer tumoren gezien werden ten opzichte van de MRI. De beoordeling of de tumor buiten het kapsel van de prostaat groeide en ingroei in de zaadblaasjes, verschilde niet duidelijk tussen de twee methoden. Hoe de technieken elkaar kunnen aanvullen om een nog preciezer beeld te vormen zal nog verder moeten worden onderzocht.

Conclusies

Met het radiofarmacon en de PET-scan kun je tumoren in de prostaat en klieruitzaaiingen bij prostaatkanker goed opsporen, waardoor je de behandeling aan de individuele patiënt kunt aanpassen en de prognose van de patiënt mogelijk verbetert. Je kunt met deze methode tevens een inschatting van agressiviteit van de tumor maken. Rick: ‘Ondanks gebrek aan bewijs, werd dit middel wereldwijd al wel breed ingezet. Wij wilden graag beter weten wat de waarde van dit middel is. We hebben nu de gevoeligheid bij het opsporen van klieruitzaaiingen, het inschatten van de agressiviteit van een prostaattumor én de waarde ten opzichte van de MRI onderzocht. Een van onze publicaties heeft een belangrijke rol gespeeld bij de registratie van een toepassing van het middel en staat ook in de bijsluiter . CWZ is het eerste ziekenhuis dat de werking en de inzet van de tracer op deze manier heeft onderzocht. Dit onderzoek werd mede mogelijk gemaakt door een bijdrage uit het CWZ wetenschapsfonds.

‘In dit onderzoek hebben we multidisciplinair samengewerkt met urologen Jean-Paul van Basten en Rik Somford, klinisch patholoog Heidi Küsters – Vandevelde, radioloog Jeroen Prette, nucleair geneeskundige Maarten Vinken, promovendi Leonie Exterkate (29-8 heeft zij succesvol haar proefschrift verdedigd) en Joris Heetman (19-9 zal hij zijn proefschrift verdedigen), ten tijde van het onderzoek medisch studenten Lenneke Brouwer, Esmée Wedick en Lotte Weijers wetenschapscoördinator van de CWZ academie.’

Meer informatie

Mocht u meer willen weten over dit onderwerp, lees dan meer op deze website:  https://www.psmaforum.nl/psmascan/